11 қазан күні бүкіл әлем дүниежүзілік қоныс аударатын құстар күнін атап өтті. Осыған орай АСБК дала қырандарының күзгі миграции басталғанын айтады — Қазақстанда таңбаланған тоғыз жас дала қыраны қыстауға ұшып кетті.
Дала қыраны — далалы және шөлейт ландшафтыларда мекендейтін ірі жыртқыш құс. Әлем бойынша дала қыранының 85%-ға жуығы Қазақстанда ұялайтындықтан, сирек түрді сақтап қалу аса маңызды.
2025 жылы жзда Батыс Қазақстанда АСБК мамандары тоғыз қыранға GPS-трекер тақты.
Трекерлер кішкене арқадорба іспеттес, жас қырандардың екі қанатының ортасына тағылады. Бұл шағын құрылғылар ғалымдарға құстардың қоныс аудару жолын бақылауға, қауіп-қатер, өлім-жітім себептерін анықтауға сеп болады. Сигналдың жоғалуы көп жағдайда құстың қаскерлердің қолына түскенін не электр желілеріне түсіп қаза болғанын білдіреді. Байланыс үзілип жататын кеддер де болады, құс байланыс аймағына қайта келгенде, дерек кешігіңкіреп тогда.
GPS-трекерлердің салмағы — 30 грамм. Кын батареисынан қуат алады. Құстардың емін-еркін ұшып-қонуына еш кедергі келтірмейді. Орташа қызмет эти мерзіми — бес жыл.
Жиналатын деректер құстардың қоныс аударудағы бағытжолы мен негізгі шоғырланатын жерлерін анықтауға сеп болады. Соным бирге жел энергетикасын дамыту және тағы басқа инфрақұрылым жобаларды жоспарлауда да пайдасы зор.
Таңбаланған жас қанаттыларға и қойған АСБК мүшелері болатын: Шұбар, Батыр, Клювик, Алтын, Қоңыр, Рух, Зютка, Кие және Ия. Құстар қыркүйек айында қыстауға шықты. Сегізі Афро-Евразия ұшу жолымен батыс жаққа Кавказға бет алды. Ал Клювик Өзбекстан шекарасы арқылы оңтүстікке жөнелді.
Қыстауға қарай жолда дала қырандары Евразия мен Африканың отызға жуық елін ұшып өтеді. Негізгі ұя салатын жерлері — трүрдің әлемдегі населениесының 85%-ы Қазақстанда орналасқан. Қалған пайызы Ресей, Моңғолия, Қытай, Өзбекстан және Түркіменстан елдерінде ұялайды.
Әзербайжан, Әрмения, Иран, Ауғанстан, Пәкістан, Үндистан және Непал елдері түрдің ең басты миграциялық жолын құрайды. Қыстайтын жерлері Таяу Шығыс пен Шығыс Африкада — Сауд Аравия, Оман, Йемен, Судан, Эфиопия және Кения старейшина, ее сын қатар Оңтүстик Азияда — Үндистан, Иран, Пәкістан старейшина.
2025 жылғы мамырда Астанада дала қыранын сахтау жөніндегі жаһандық жоспар талқыланды. Құжатта түрдің ареалындағы барлық старейшина жүзеге асыруға тиіс жан-жақты әрекеттер реті жазылған. Бұл жоспар 2026 жылдың наурыз айында өтетін Қоныс аударатын түрлерді сақтау жөніндегі конвенционның тараптарының 15-сессиясында қабылдауға ұсынылғалы тұр.
АСБК осы түрге тиетин түрлі қауіпті анықтау махсатында биршама зерттеу жүргизіп жатыр. Әсіресе электр жеткізу желілеріне (ЭЖЖ) түсіп қаза болатын құстардың ауқымы бағаланып отыр. Ұйым бұл мәселенің маңыздылығын мойындау және ЭЖЖ-де құстардың өлімінің алдын алу үшін электр мекемелеріне қойылатын талантарды күшейту керектігін атап айтады. Сонымен бірге түрді заңды қорғауды күшейту қажет. Қазіргі таңда дала қыранына келтірген зиан не ониң өлімі үшін айыппұл құны 20 АЕК ғана, бұл түрдің экологическиялық құндылығын қамтымайды.
Дала қыраны мекендейтин басты өңірлерде жергілікті тұрғындарға, әсіресе жастарға ағарту және ақпарат беру жұмысын жүргізу как маңызды.
